سردرد صبحگاهی و مهمترین دلایل آن
سردرد صبحگاهی و مهمترین دلایل آن
سردرد یک ناراحتی آزاردهنده و گاهی غیرقابل تحمل است که در هر ساعتی از روز می‌تواند ایجاد شود. علائم سردرد معمولا وابسته به ساعت و زمانی ایجاد و با توجه به شدت آن، متفاوت است. یکی از آزاردهنده‌ترین سردردها، سردردهای صبحگاهی است که بسیاری از افراد، بعد از بیدار شدن از خواب، آن را تجربه می‌کنند و معمولا باعث خراب شدن کل روزشان نیز می‌شود. چون ممکن است حتی با مصرف مسکن ها نیز سردرد به طور کامل برطرف نشود و علائم آن تا ساعت‌ها باقی بماند و فرد را وادار به مراجعه به پزشک کند.
انواع متفاوتی از سردرد صبحگاهی وجود دارد که هرکدام دلایل و علائم خاصی دارند. از جمله انواع این سردردها می‌توان سردردهای میگرنی، سردردهای تنشی (TTH)، سردردهای ناشی از استفاده بیش از حد از داروها و… را نام برد. اما آیا تکرار مداوم سردرد صبحگاهی، نشانه‌ی داشتن بیماری خطرناکی است؟ در ادامه، شما را با پنج دلیل رایج و مهم سردرد صبحگاهی و راهکارهایی برای کاهش احتمال ابتلا به آن آشنا می‌کنیم.
این پنج دلیل عبارتند از:
- افسردگی و اضطراب
- مشکلات خواب
- بیماری‌های حاد و مشکلات جدی در سلامت کلی بدن
- مصرف دارو و الکل
- دندان‌قروچه
افسردگی و اضطراب
بی‌خوابی یکی از علائم افسردگی و اضطراب است. بنابراین هر دو دلیلی برای بروز سردرد صبحگاهی مزمن هستند.
در سال 2016 مطالعه‌ای با هدف بررسی اختلالات خلق‌وخو و تأثیر آن بر سردردهای مختلف انجام شد. در این مطالعه، پژوهشگران با جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات حدود 9 هزار بزرگسال در ده کشور مختلف اروپایی، که با ابزار پرسشنامه‌‌ی بررسی سردرد، افسردگی و اضطراب انجام شد، به این نتیجه رسیدند که شایع‌ترین نوع سردرد مرتبط با اضطراب و افسردگی، سردرد ناشی از مصرف بیش از اندازه دارو یا به اختصار MOH بود. سردرد تنشی دومین نوع رایج سردرد ناشی از افسردگی و اضطراب شناخته شد و میگرن در جایگاه سوم سردردهای مرتبط با این عامل قرار گرفت.
به علاوه در این مطالعه نشان داده شد که سردردهای تنشی، فقط با اضطراب مرتبط هستند، نه با افسردگی.
روشن است که اگر فردی بر اثر اختلالات خلقی مانند اضطراب و افسردگی دچار سردرد مزمن شود، ترکیب هم‌افزای این عوامل تاثیر منفی زیادی بر کیفیت زندگی و فعالیت‌های روزانه‌ی او خواهد داشت.
برای درمان اختلالات خواب ناشی از افسردگی و اضطراب چه کنیم؟
در افرادی که دچار سردرد صبحگاهی مزمن یا تکرارشونده هستند، تشخیص و درمان علائم اضطراب و افسردگی، مهمترین گام برای حفظ شرایط خلقی و مدیریت اختلالات خواب است. معمولا پزشکان برای این افراد، داروهای ضدافسردگی تجویز می‌کنند. به دلیل اینکه برخی داروهای ضدافسردگی قادر به بهبود شرایط خواب فرد هستند و برخی از آن‌ها حتی برای پیشگیری از سردردهای میگرنی هم مفید هستند.
علاوه بر درمان دارویی و توصیه به استفاده از مکمل‌های غذایی توسط پزشک، مراجعه به متخصصان خواب یا روان‌پزشکان برای اجرای درمان‌های مؤثرتری از جمله شناخت‌درمانی، اصلاح رفتاری یا سایر تکنیک‌ها برای آموزش ریلکسیشن نیز موثر خواهد بود.
مشکلات خواب
برخی مشکلات و اختلالات خواب که در ادامه آمده است، می‌توانند منجر به ایجاد سردرد صبحگاهی شوند:
خروپف و وقفه تنفسی در خواب یا آپنه خواب
طبق گزارش بنیاد میگرن آمریکا، در میان عوامل مختلفی که می‌توانند در ایجاد سردرد صبحگاهی موثر باشند. گاهی یک دلیل ساده مثل خروپف هم بر افزایش احتمال ابتلا به سردرد صبحگاهی تاثیرگذار خواهد بود.
خروپف یکی از علائم رایج وقفه تنفسی در خواب یا آپنه خواب است. آپنه خواب، یکی از دلایل سردرد صبحگاهی است و زمانی ایجاد می‌شود که در تنفس فرد وقفه ایجاد شود یا فرد در زمان خواب، به صورت سطحی تنفس کند. البته همه‌ی خروپف‌ها لزوما علامت آپنه نیستند.
برای تشخیص علائم وقفه تنفسی در خواب، نشانه‌های زیر را بررسی کنید.
- خواب‌آلودگی در طول روز
- بیدار شدن مداوم از خواب در نیمه‌شب
- خروپف روزانه
- عرق کردن در خواب شبانه
محرومیت از خواب
یکی دیگر از اختلالات خواب، محرومیت از خواب است که می‌تواند حاد یا مزمن باشد.
به گفته متخصصان، بزرگسالان به 7 تا 9 ساعت خواب شبانه نیاز دارند. خوابیدن کمتر از 6 ساعت و بیشتر از 8 و نیم ساعت، احتمال ابتلا به سردرد صبحگاهی را افزایش می‌دهد.
اخیرا پژوهشی در مورد تأثیر اختلالات خواب بر سردردهای صبحگاهی انجام شده است. در این پژوهش، بیش از 1800 فرد بزرگسال شرکت‌کننده به سه دسته مبتلایان به میگرن، مبتلایان به سردردهای تنشی و افرادی که مبتلا به سردرد نبودند، تقسیم شده و مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان داد افرادی که دچار سردردهای میگرنی بودند، دوره‌های بیداری در شب را بیشتر تجربه می‌کردند. فقط 32 درصد از شرکت‌کنندگان مبتلا به میگرن، بعد از خواب احساس راحتی داشتند.
به طور کلی لازم است سردرد صبحگاهی تکرارشونده، خروپف و سایر علائم آپنه خواب را به پزشک گزارش دهید تا در صورت لزوم، آزمایش‌های شبانه را برای بررسی آپنه خواب تجویز کند. در بسیاری از موارد، تشخیص و درمان آپنه خواب منجر به درمان سردرد صبحگاهی نیز می‌شود.
البته به این نکته مهم هم توجه کنید که آپنه خواب می‌تواند نشانه‌ای از وجود بیماری‌ها و اختلالات جدی‌تر و خطرناک‌تر باشد. مثلا فشار خون بالا یا بیماری‌های قلبی هم چنین علائمی دارند. پزشک ممکن است آزمایش‌هایی برای تشخیص این بیماری‌ها و یا اختلالات محتمل دیگر، تجویز کند.
برای داشتن خوابی سالم و راحت موارد زیر را رعایت کنید:
- فضایی آرام، تاریک و راحت برای خواب در نظر بگیرید.
- الگوی خواب منظمی داشته باشید. هر شب، سر ساعت مشخص بخوابید و صبح‌ها سر ساعت مشخص بیدار شوید.
- از مصرف کافئین، نیکوتین و الکل، مخصوصا چند ساعت پیش از خواب اجتناب کنید. زیرا خواب منظم را مختل می‌کنند.
- تمرینات ورزشی منظم و روزانه انجام دهید.
- قبل از خواب، از فعالیت‌هایی که مغز را تحریک می‌کند، مانند تماشای تلویزیون، وب‌گردی یا خیره شدن به صفحه موبایلتان اجتناب کنید.
- قبل از خواب، فعالیت‌های آرام‌بخش مثل مدیتیشن انجام دهید.
- برای آرامش ذهن و روان، قبل از خواب دوش بگیرید.
- فهرستی از فعالیت‌هایی تهیه کنید که باعث خواب آرام‌تر شما می‌شوند یا در خواب‌تان اختلال ایجاد می‌کنند.
بیماری‌های حاد و مشکلات جدی در سلامت کلی بدن
نوعی دیگر از سردرد به نام سردرد ثانویه وجود دارد که ناشی از اختلالات دیگر در بدن است و می‌تواند به ایجاد فشار روی اعصاب حساس به درد منجر شود.
معمولا سردردهای ثانویه ناشی از یکی از موارد زیر است:
- فشار خون بسیار بالا
- سکته مغزی
- تومورهای مغزی
- تروما
مصرف دارو و الکل
در سال 2004 نیز پژوهشی در مورد تأثیر مصرف الکل و داروها بر سردردهای مکرر انجام شد. این مطالعه بر روی 19 هزار نفر از کشورهای مختلف اروپایی صورت گرفت.
در میان شرکت‌کنندگان در این مطالعه، افرادی که سابقه مصرف زیاد الکل داشتند (یعنی بیش از 6 بار در روز)، نسبت به کسانی که فقط یک یا دو بار می‌نوشیدند، سردرد صبحگاهی مزمن بیش‌تری را تجربه می‌کردند.
هم‌چنین مشارکت‌کنندگانی که برای درمان افسردگی، اضطراب و بی‌خوابی، داروهای خاص مصرف می‌کردند، بین 7/6 تا 17/5 درصد بیشتر از سایرین، به سردرد صبحگاهی دچار می‌شدند.
دندان‌قروچه
دندان قروچه یا عادت ساییدن دندان‌ها، یکی از اختلالات ناشی از تنش است و اگر شدید باشد، ممکن است منجر به سردرد شود. افرادی که دچار دندان‌قروچه هستند، ممکن است در طول شب یا هنگام بیداری، بدون اینکه متوجه شوند، این کار را انجام دهند.
دندان قروچه یکی از انواع اختلالات خواب نیز به‌شمار می‌آید و معمولا افرادی که دچار این مشکل هستند، خروپف هم می‌کنند و در معرض ابتلا به آپنه خواب قرار دارند.
افرادی که دچار دندان‌قروچه هستند، معمولا این کار را ناخودآگاه انجام می‌دهند و حتی از وجود این اختلال آگاهی ندارند. بنابراین بهتر است نشانه‌ها و علائم دندان‌قروچه را با هم مرور کنیم:
- درد و حساسیت دندان‌ها
- مشاهده شکستگی، ساییدگی و صاف شدن دندان‌ها بدون دلیل
- ساییدن محکم دندان‌ها با صدایی بلند به نحوی که دیگران را بیدار کند
- خستگی عضلات فک
- حساسیت یا درد فک و صورت
- باز نشدن یا بسته نشدن کامل فک
- درد بی‌دلیل در گوش
- مشاهده‌ی آسیب‌های بی‌دلیل در بخش داخلی گونه
- اختلال در الگوی خواب
- درد ناشی از اطراف شقیقه
- سردرد صبحگاهی تکرارشونده
طبق نتایج پژوهش‌های اخیر، نوشیدن الکل و مصرف دخانیات، در افزایش احتمال ابتلا به دندان‌قروچه موثرند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
همه‌ی کسانی که به سردرد صبحگاهی دچار می‌شوند، لزوما نیاز به مراجعه به پزشک ندارند. ولی در صورت تجربه‌ی هر کدام از علائم زیر، حتما به پزشک مراجعه کنید:
- اگر در هفته دو بار یا بیشتر به سردرد مبتلا می‌شوید.
- سردردهای تکرارشونده به‌خصوص در افراد بالای 50 سال و کسانی که قبلا سابقه‌ی چنین سردردهایی را نداشته‌اند.
- سردردهای ناگهانی یا شدید همراه با گرفتگی گردن
- سردردهایی که بعد از آسیب به سر ایجاد می‌شود.
- سردرد همراه با تب، حالت تهوع و استفراغ که هیچ دلیل دیگری ندارد.
- سردرد همراه با تشنج یا تنگی نفس.
- سردردهای مزمن در کودکان.
- سردرد همراه با گیجی، ضعف، دوبینی یا از دست دادن هوشیاری.
- سردردهایی که با تغییرات ناگهانی در الگو و شدت همراه هستند.
- سردردهایی که با ضعف یا از دست دادن حواس در بخش‌هایی از بدن همراه هستند.
- سردرد تکرارشونده در افرادی دارای سابقه‌ی ایدز یا سرطان.
جمع‌بندی
همان‌گونه که روشن شد، عوامل مختلفی در ایجاد سردرد صبحگاهی دخالت دارند و هر کدام از این عوامل نیز ناشی از دلایل متفاوتی هستند.
برای مثال مصرف نوشیدنی‌های الکلی یکی از دلایلی است که منجر به افزایش بی‌خوابی و دندان‌قروچه می‌شود. ترک مصرف الکل، می‌تواند تا حدودی مشکلات و اختلالات خواب و دندان‌قروچه را کاهش دهد و بنابراین ابتلا به سردرد صبحگاهی کاهش خواهد یافت.
به علاوه، بیماری‌های روانی مانند افسردگی و اضطراب نیز می‌تواند به نوشیدن الکل، اختلالات خواب، دندان‌قروچه و مواردی از این دست منجر شود. همه‌ی این عوامل در ایجاد سردرد صبحگاهی موثرند.
عدم اقدام برای درمان سردرد صبحگاهی، تأثیرات منفی و ناخوشایندی در کیفیت زندگی روزمره‌تان خواهد داشت. خبر خوب این است که بسیاری از دلایل ایجاد سردرد صبحگاهی قابل پیشگیری هستند. بیشتر کسانی که به سردرد صبحگاهی مبتلا می‌شوند با تغییر سبک زندگی و مراجعه به پزشک می‌توانند آن را درمان و از آن وقوع دوباره‌ی آن پیشگیری کنند.